আগমনৰ বস্তুগত ভিত্তি প্ৰশ্ন উত্তৰ

১১। “নিৰীক্ষণ আৰু পৰীক্ষণৰ মজত পাৰ্থক্য মাত্ৰ পৰিমাণগতহে, মূলগত নহয়” -উক্তিটো বাখ্যা কৰা।
উত্তৰঃ নিৰীক্ষণত কোনো এক বিশেষ উদ্দেশ্য অনুসৰি প্ৰাকৃতিক পৰিৱেশত প্ৰাকৃতিক ঘটনাক সুনিয়ন্ত্ৰিতভাৱে প্ৰত্যক্ষ কৰা হয়।
আনহাতে, পৰীক্ষণত কোনো এক বিশেষ উদ্দেশ্যৰ দ্বাৰা প্ৰণোদিত হৈ কৃত্ৰিম পৰিৱেশত কৃত্ৰিম উপায়েৰে কোনো বস্তু বা ঘটনা সুনিয়ন্ত্ৰিতভাৱে প্ৰত্যক্ষ কৰা হয়।
নিৰীক্ষণ আৰু পৰীক্ষণৰ সূত্ৰ দুটা বিশ্লেষণ কৰিলে তলত উল্লেখ কৰা সাদৃশ্য আৰু বৈসাদৃতাশ্যবোৰ পোৱা যায়—

সাদৃশ্যঃ ক) নিৰীক্ষণ আৰু পৰীক্ষণ দুয়োটাই এক বিশে, উদ্দেশ্য প্ৰণোদিত সুনিয়ন্ত্ৰিত আৰু অনিবাৰ্যভাৱে নিৰ্বাচনাত্মক প্ৰত্যক্ষ। দুয়োটাতে উদ্দেশ্য অনুসৰি বিষয়বস্তু নিৰ্বাচন কৰি আন-আন অপ্ৰাসংগিক বিষয়ৰ পৰা মনত আতৰাই আনি প্ৰাসংগিক বা প্ৰয়োজনীয় বিষয়ত মন নিবদ্ধ কৰা হয়।
খ) নিৰীক্ষণ আৰু পৰীক্ষণ- উভয়ৰে উদ্দেশ্য হৈছে স্বৰূপ বা প্ৰকৃতিৰ উদ্ঘাটন, তাৰ ওপৰত ভিত্তি কৰি কাৰণ নিৰ্ণয় কৰা।

বৈসাদৃশ্যঃ ক) নিৰীক্ষণৰ বিষয়বস্তু প্ৰাকৃতিক কিন্তু পৰীক্ষণৰ বিষয়বস্তু কৃত্ৰিম।
প্ৰকৃতিয়ে যোগান ধৰা ঘটনাৱলীয়েই নিৰীক্ষণৰ বিষয়বস্তু। প্ৰাকৃতিক নিয়ম অনুসৰি প্ৰাকৃতিক ঘটনাবোৰ যেতিয়া যি মুহূৰ্তত অবিৰ্ভাৱ হয়, তেতিয়া সেইবোৰক সুনিয়ন্ত্ৰিতভাৱে প্ৰত্যক্ষ কৰিবলগীয়া হয়। বিষয়বস্তু নিৰীক্ষকৰ নিয়ন্ত্ৰণত নাথাকে।
আনহাতে, পৰীক্ষণৰ বিষয়বস্তু কৃত্ৰিম আৰু বিষয়বস্তু পৰীক্ষকৰ নিয়ন্ত্ৰণাধীন থাকে। সেইবাবে পৰীক্ষকে বিষয়বস্তুৰ বাবে প্ৰকৃতিৰ ওপৰত নিৰ্ভৰ কৰিবলগীয়া নহয়।

খ) নিৰীক্ষণত পৰিৱেশ প্ৰাকৃতিক, কিন্তু পৰীক্ষণত পৰিৱেশ কৃত্ৰিম। নিৰীক্ষণত প্ৰাকৃতিক পৰিৱেশত প্ৰাকৃতিক ঘটনাবোৰ যেতিয়া তেতিয়া সেইবোৰক প্ৰত্যক্ষ কৰিবলগীয়া হয়। পৰিৱেশৰ বাবে নিৰীক্ষকে প্ৰকৃতিৰ ওপৰত নিৰ্ভৰ কৰিবলগীয়া হয়। কিন্তু পৰীক্ষণত পৰিৱেশ কৃত্ৰিম। গৱেষণাগাৰ বা বিজ্ঞানাগাৰ হৈছে পৰীক্ষণৰ পৰিৱেশ। সেইবাবে পৰিৱেশৰ বাবে পৰীক্ষক প্ৰকৃতিৰ দয়াৰ ওপৰত নিৰ্ভৰ কৰিবলগীয়া নহয়।
নিৰীক্ষণ আৰু পৰীক্ষণৰ মাজত এনোবোৰ সাদৃশ্য আৰু বৈসাদৃশ্য লক্ষ্য কৰি বেইনে মন্তব্য কৰিছে যে নিৰীক্ষণ হৈছে ঘটনাৰ আৱিস্কাৰ আৰু পৰীক্ষণ হৈছে ঘটনাৰ সৃষ্টি।
নিৰীক্ষণ আৰু পৰীক্ষণৰ সম্বন্ধ সম্পৰ্কীয় এনে মন্তব্য আংশিকভাৱে সত্য।। কাৰণ নিৰীক্ষণত ইন্দ্ৰিয়সমূহ স্বাভাৱিক শক্তিবৃদ্ধি কৰিবলৈ বৈজ্ঞানিক যন্ত্ৰপাতি ব্যৱহাৰ কৰা হয়। আকৌ পৰীক্ষণত যিবোৰ উপাদানেৰে পৰীক্ষা আৰম্ভ কৰা হয়, সেইবোৰ প্ৰকৃতিজগতৰ অমূল্য সম্পদ।
ষ্টক আদি কিছুমান তৰ্কবিজ্ঞানীৰ মতে “নিৰীক্ষণ হৈছে নিষ্ক্ৰিয় অভিজ্ঞতা আৰু পৰীক্ষণ হৈছে সক্ৰিয় অভিজ্ঞতা।” এনে মন্তব্যও সম্পূৰ্ণৰূপে গ্ৰহণযোগ্য নহয়। কাৰণ নিৰীক্ষণ হৈছে বিশেষ উদ্দেশ্য প্ৰণোদিত সুনিয়ন্ত্ৰিত আৰু অনিবাৰ্যভাৱে নিৰ্বাচনাত্মক প্ৰত্যক্ষ। এনে সুনিয়ন্ত্ৰণ আৰু নিৰ্বাচন নিষ্ক্ৰিয় মনৰ দ্বাৰা সম্ভৱ হ’ব নোৱাৰে। তাৰোপৰি প্ৰাকৃতিক ঘটনাবোৰ কেতিয়া ঘটিব আৰু কিমান সময় স্থায়ী হ’ব। সতৰ্কতা, একাগ্ৰতা, মানসিক প্ৰস্তুতি ধৈৰ্য আগিৰ প্ৰয়োজন।
আকৌ পৰীক্ষণ কাৰ্য আৰম্ভ কৰাত মন সক্ৰিয় হ’লেওঁ পৰীক্ষণৰ পৰিণতি নিৰ্ণয় কৰা মন নিষ্ক্ৰিয়। পৰীক্ষকে ইচ্ছা কৰিলে পৰিণতিৰ গতি সলনি কৰিব পাৰে।
গতিকে দেখা যায় যে নিৰীক্ষণ আৰু পৰীক্ষণৰ মাজত মূলগত বা উদ্দেশ্যৰ পালৰ পৰা কোনো প্ৰভেদ নাই, প্ৰভেদ হৈছে মাত্ৰ পৰিমাণগতহে। নিৰীক্ষণত প্ৰকৃতিৰ ওপৰত নিৰ্ভৰশীলতা বেছি, সেইকাৰণে সক্ৰিয়গত পৰিমাণ কম। আনহাতে, পৰীক্ষণত প্ৰকৃতিৰ ওপৰত নিৰ্ভৰশীলতা কম আৰু সেইবাবে সক্ৰিয়তাৰ পৰিমাণ বেছি। সেয়েহে তৰ্কবিজ্ঞানী জেভেনচে মন্তব্য কৰিছে –“ নিৰীক্ষণ আৰু পৰীক্ষণৰ মাজত পাৰ্থক্য মাথোন পৰিমাণগতহে, মূলগত নহয়”।