Class 12 Logic Chapter 3 Question Answer

৩। প্ৰকল্পৰ বিভন্ন প্ৰকাৰবোৰ উদাহৰণসহ বাখ্যা কৰা।
উত্তৰঃ কোনো ঘটনাৰ বাখ্যা কৰাৰ ভিন্নতা অনুসৰি তৰ্কবিদসকলে প্ৰকল্পক সাধাৰণতে তিনিটা শ্ৰেণীত ভাগ কৰিছে। যেনে-
ক) কৰ্তাসম্পৰ্কীয় প্ৰকল্পৰঃ কোনো এটা ঘটনা কেনেকৈ ঘটিলে তাক জনাৰ পিছত এই ঘটনা কিহে বা কোনে ঘটালে তাক জনাৰ বাবে কৰা প্ৰকল্পকে কৰ্তাসম্পৰ্কীয় প্ৰকল্প বোলে। যেনে- কোনো এঘৰত চুৰি হোৱাত চুৰিৰ কাৰ্য-প্ৰণালী জনাৰ পিছত অজ্ঞাত চোৰ সম্পৰ্কে জনাৰ বাবে কৰা প্ৰকল্পই কৰ্তাসম্পৰ্কীয় প্ৰকল্প।
খ) নিয়ম সম্পৰ্কীয় প্ৰকল্পঃ কোনো কাৰ্যৰ কৰ্তাৰ বিষয়ে জনাৰ পিছত কৰ্তাই কি নিয়মেৰে বা প্ৰণালীত কাৰ্যটো ঘটালে তাক জনাৰ বাবে কৰা প্ৰকল্পকে নিয়ম সম্পৰ্কীয় প্ৰকল্প বোলে। যেনে কোনো এঘৰত চুৰি কাৰ্য হোৱাৰ পিছত চোৰ সম্পৰ্কে জনাৰ পিছত চোৰৰ অজ্ঞাত কাৰ্য-প্ৰণালী সম্পৰ্কে জনাৰ বাবে কৰা প্ৰকল্পই হ’ল নিয়ম সম্প্ৰকীয় প্ৰকল্প।
গ) পাৰিপাৰ্শ্বিক সংস্থিতি সম্পৰ্কীয় প্ৰকল্পঃ কোনো কাৰ্যৰ কৰ্তা আৰু কৰ্তাৰ কাৰ্য-প্ৰণালী সম্পৰ্কে জনাৰ পিছত কি পাৰিপাৰ্শ্বিক অৱস্থাত কাৰ্যটো ঘটালে তাক জনাৰ বাবে কৰা প্ৰকল্পক পাৰিপাৰ্শ্বিক সংস্থিতি সম্পৰ্কীয় প্ৰকল্প বোলে। যেনে কোনো এঘৰত চুৰি কাৰ্য হোৱাৰ পিছত চোৰ আৰু চোৰৰ কাৰ্য-প্ৰণালী সম্পৰ্কে জনাৰ পিছত যি পাৰিপাৰ্শ্বিক অৱস্থাত কাৰ্যটো ঘটালে তাক জনাৰ বাবে কৰা প্ৰকল্পক পাৰিপাৰ্শ্বিক সংস্থিতি সম্পৰ্কীয় প্ৰকল্প বোলে।
প্ৰকল্পৰ উদ্দেশ্যমূলক দিশ অনযায়ী আধুনিক তৰ্কবিদ এল. এছ. ষ্টেবিঙে প্ৰকল্পক তিনিটা ভাগত ভাগ কৰিছে—
ক) বাখ্যামূলক প্ৰকল্পঃ কোনো ঘটনাৰ প্ৰকৃত বাখ্যা দিবলৈ ঘটনাটোৰ কাৰণ নিৰ্ণয় কৰিবৰ বাবে যি প্ৰকল্প কৰা হয়, তাকে বাখ্যামূলক প্ৰকল্প বোলে। যেনে বজাৰ কৰিবলৈ বুলি জেপত এশটকীয়া নোটএখন নি বজাৰত গৈ জেপত চোৱাত নোটখন নোপোৱাৰ বাবে তাৰ কাৰণ বৰ্ণনা কৰিবলৈ কৰা প্ৰকল্পই বাখ্যামূলক প্ৰকল্প।
খ) বৰ্ণনামূলক প্ৰকল্পঃ কোনো ঘটনাৰ কৰ্তাই কি নিয়মত ঘটনাটো ঘটালে তাৰ বৰ্ণনা দিবলৈ কৰা প্ৰকল্পকে বৰ্ণনামূলক প্ৰকল্প বোলে। যেনে কোনো এঘৰত চুৰি কাৰ্য হোৱাত চুৰি কাৰ্যটোনো কি প্ৰণালীত কৰিলে তাৰ বৰ্ণনা দিবলৈ কৰা প্ৰকল্পই হ’ল বৰ্ণনামূলক প্ৰকল্প।
গ) সাদৃশ্যমূলক প্ৰকল্পঃ কোনো এক ঘটনা শ্ৰেণীৰ ক্ষেত্ৰত যি সত্য হয়. আন এক ঘটনা শ্ৰেণীৰ মাজত কিছুমান নিৰ্দিষ্ট সাধাৰণ আকাৰগত ধৰ্মত সত্য হ’লে তাক সাদৃশ্যমূলক প্ৰকল্প বোলে।
এই প্ৰকল্পবোৰৰ উপৰিও তৰ্কবিদসকলে প্ৰকল্পক আন দুটা ভাগত ভাগ কৰিছে—
ক) তদৰ্থক প্ৰকল্পঃ কোনো সু-প্ৰতিষ্ঠিত মতবাদক বাখ্যা কৰিবৰ বাবে যি বিশেষ প্ৰকল্প গঠন কৰি সেই ব্যতিক্ৰম ঘটনা বা ঘটনা শ্ৰেণীক বাখ্যা কৰাৰ চেষ্টা কৰা হয়, তাক তদৰ্থক প্ৰকল্প বোলে।
খ) কাৰ্যকৰী প্ৰকল্পঃ যদিও অধিক নিৰিভৰযোগ্য প্ৰকল্পৰ অভাৱত সন্তোষজনক নহয় বুলি জানিওঁ কেৱল কাৰণ অনুসন্ধানৰ বাবে যি প্ৰাথমিক ধাৰণা সাময়িকভাৱে লোৱা হয়, তাকেই কাৰ্যকৰী প্ৰকল্প বোলে। উদাহৰণস্বৰূপে বিদ্যুতৰ প্ৰকৃতি ভালদৰে নিৰ্ণয় কৰিব পৰা নাই। সেইবাবে তেওঁলোকে বিদ্যুত এক প্ৰকাৰ তৰল পদাৰ্থ বুলি ধাৰণা কৰি ইয়াৰ স্বৰূপ আদি নিৰ্ণয়ৰ বাবে অনুসন্ধানত অগ্ৰসৰ হৈছে। গতিকে ই বিদ্যুতৰ প্ৰকৃতি সম্পৰ্কীয় কাৰ্যকৰী প্ৰকল্প।

৪। প্ৰকল্পৰ স্তৰ চাৰিটা বাখ্যা কৰা।
উত্তৰঃ ক) প্ৰকল্পৰ প্ৰথম স্তৰ হৈছে প্ৰাকৃতিক ঘটনাৱলীৰ নিৰীক্ষণ কৰা। নিৰীক্ষণ কৰাৰ ফলত ঘটনাসমূহৰ লগত আমাৰ পৰিচয় ঘটে। এই পৰিচয়ৰ ফলত প্ৰকৃতি জগতৰ ঘটনাসমূহৰ অন্তৰালত থকা প্ৰকৃত ৰহস্য উদ্ঘাটন কৰিবলৈ চেষ্টা কৰা হয়।
খ) প্ৰকল্পৰ দ্বিতীয় স্তৰ হৈছে ঘটনাৰ সাম্ভাব্য কাৰণ সম্পৰ্কে মনত ধাৰণা জন্মোৱা। এনে ধাৰণা গঠন কৰাটো কোনো সঠিক প্ৰমাণ পোৱা নাই, আৰু যদি কিবা পোৱা গৈছে সি অপৰ্য়াপ্ত স্বভাৱৰ। তথাপি নিৰীক্ষণৰ ওপৰত নিৰ্ভৰ কৰি ঘটনাৰ বাখ্যাৰ ওপৰত আনুমানিক ধাৰণা গঠণ কৰা হয়।
গ) প্ৰকল্পৰ তৃতিয় স্তৰটো হৈছে আনুমানিক ধাৰণাৰ পৰা কিছুমান সিদ্ধান্তক নিঃসৃত কৰা। পৃথিৱীৰ আকৰ্ষণৰ শক্তি সম্পৰ্কীয় ধাৰণাৰ ওপৰত নিৰ্ভৰ কৰি নিউটনে সিদ্ধান্ত কৰিলে যে জড় বস্তু যেনে পৃথিৱী, চন্দ্ৰ, সূৰ্য আদিৰ ভিতৰতো আকৰ্ষণ আছে।
ঘ) প্ৰকল্পৰ চতুৰ্থ স্তৰটো হৈছে প্ৰমাণীকৰণ। প্ৰকল্প নিঃসৃত সিদ্ধান্তৰ লগত জ্ঞাত সত্যৰ মিল আছেনে নাই তাক ৰিজাই চোৱা হয়। প্ৰকল্প নিঃসৃত সিদ্ধান্তৰ লগত যদি বাস্তৱ ঘটনাৰ মিল থাকে, তেন্তে প্ৰকল্পটো সত্য হ’ব আৰু যদি মিল নাথাকে অসত্য হ’ব। তেতিয়া তাক বৰ্জন কৰি আন এটা প্ৰকল্প গঠন কৰিব লাগিব।

৫। প্ৰকল্পৰ চাৰিটা প্ৰয়োজনীতা বাখ্যা কৰা।
উত্তৰঃ বৈজ্ঞানিক অনুসন্ধানৰ ক্ষেত্ৰত ব্যৱহৃত হ’বলৈ হ’লে প্ৰকল্পটো যুক্তিসংগত হ’ব লাগিব। জ্ঞান-বিজ্ঞানৰ অন্বেষণৰ ক্ষেত্ৰত এনে বৈধ প্ৰকল্পৰ প্ৰয়োজনীয়তা অতি গুৰুত্বপূৰ্ণ। তলত প্ৰকল্পৰ চাৰিটা প্ৰধান প্ৰয়োজনীতা বাখ্যা কৰা হ’ল—

• ক) প্ৰকল্প বৈজ্ঞানিক অনুসন্ধানৰ এটা প্ৰাথমিক স্তৰ। প্ৰথমতে ঘটনাৰ সাম্ভাৱ্য স্বৰূপ সম্পৰ্কে মনত এটা ধাৰণা গঠন কৰি নল’লে অনুসন্ধান কৰিব নোৱাৰি। গতিকে প্ৰকল্পই বৈজ্ঞানিক অনুসন্ধানৰ আৰম্ভণি বা পথ-পদৰ্শক।
• খ) প্ৰকল্প পৰীক্ষণ আৰু নিৰীক্ষণ সম্ভৱ কৰি তোলে। য’ত পৰীক্ষণ সম্ভৱ নহয়, নিৰীক্ষণৰ ফলো সম্ভাৱনামূলক। তেনেক্ষেত্ৰত প্ৰকল্পই ঘটনাৰ বাখ্যাৰ একমাত্ৰ উপায়।
• গ) প্ৰকল্প বৈজ্ঞানিক আগমনৰো প্ৰাথমিক স্তৰ। কাৰ্যকাৰণ সম্বন্ধৰ ভিত্তিত যতাৰ্থ সামান্য বচন প্ৰতিষ্ঠা কৰাই বৈজ্ঞানিক আগমন।
• ঘ) প্ৰকল্পই নিগমন প্ৰক্ৰিয়াতো সহায় কৰে। নিগমনৰ সিদ্ধান্ত প্ৰতিষ্টাৰ বাবে যিবোৰ সামান্য আশ্ৰয় বাক্যৰ প্ৰয়োজন হয়, সেইবোৰ প্ৰকল্পৰ ধাৰণাযোগে পাব পাৰি।

৬। কৰ্তাসম্পৰ্কীয় প্ৰকল্প আৰু নিয়ম সম্পৰ্কীয় প্ৰকল্পৰ মাজত পাৰ্থক্য লিখা।
উত্তৰঃ কৰ্তাসম্পৰ্কীয় প্ৰকল্প আৰু নিয়ম সম্পৰ্কীয় প্ৰকল্পৰ মাজত থকা পাৰ্থক্যবোৰ হ’ল—
ক) কোনো ঘটনা কেনেকৈ ঘটিল তাক জনাৰ পিছত এই ঘটনাটো কিহে বা কোনে ঘটালে তাক জনাৰ বাবে কৰা প্ৰকল্পকে কৰ্তাসম্পৰ্কীয় প্ৰকল্প বোলে।
আনহাতে, কোনো কাৰ্যৰ কৰ্তাৰ সম্পৰ্কে জনাৰ পিছত কৰ্তাই কি নিয়মেৰে বা প্ৰণালীত কাৰ্যটো ঘটালে তাক জনাৰ বাবে কৰা প্ৰকল্পক নিয়ম সম্পৰ্কীয় প্ৰকল্প বোলে।
খ) কোনো এঘৰত চুৰি কাৰ্য হোৱাত চোৰৰ কাৰ্য প্ৰণালী জনাৰ পিছত অজ্ঞাত চোৰৰ বিষয়ে জনাৰ বাবে কৰা প্ৰকল্পই হ’ল কৰ্তাসম্পৰ্কীয় প্ৰকল্প।
আনহাতে, কোনো এঘৰত চুৰি কাৰ্য হোৱাত চোৰ সম্পৰ্কে জনাৰ পিছত চোৰৰ অজ্ঞাত কাৰ্যপ্ৰণালী সম্পৰ্কে জনাৰ বাবে কৰা প্ৰকল্পই হ’ল নিয়ম সম্পৰ্কীয় প্ৰকল্প।
গ) কৰ্তাসম্পৰ্কীয় প্ৰকল্পক বাখ্যামূলক প্ৰকল্প বুলিও কোৱা হয়।
আনহাতে, নিয়ম সম্পৰ্কীয় প্ৰকল্পক বৰ্ণনামূলক প্ৰকল্প বুলিও কোৱা হয়।