Class 12 Logic Chapter 1 Question Answer

১৬। প্ৰমাণীকৰণ বা সত্যাপন কাক বোলে? ই কেই প্ৰকাৰৰ?
উত্তৰঃ পৰ্যবেক্ষণলব্ধ বিশেষ-বিশেষ ঘটনা বা বস্তু সম্বন্ধৰ জ্ঞানৰ ভিত্তিত যি সাৰ্বিক সম্বন্ধৰ জ্ঞানত উপনীত হোৱা যায়, সেই সাৰ্বিক সম্বন্ধক বাস্তৱ ঘটনাৰ লগত ৰিজাই সত্যাসত্য নিৰ্ণয় কৰাকেই প্ৰমাণীকৰণ বা সত্যাপন বোলে। ই দুই প্ৰকাৰৰ— ক) প্ৰত্যক্ষ প্ৰমাণীকৰণ আৰু খ) পৰোক্ষ প্ৰমাণীকৰণ।

১৭। বৈজ্ঞানিক আগমন কোন দুটা নীতিৰ ওপৰত নিৰ্ভৰ কৰে? এই নীতি দুটাৰ অৰ্থ কি?
উত্তৰঃ বৈজ্ঞানিক আগমন দুটা মৌলিক নীতিৰ ওপৰত নিৰ্ভৰ কৰে। এই নীতি দুটা হ’ল—
ক) প্ৰকৃতিৰ একৰূপতা নীতি।
খ) কাৰ্যকাৰণ বিধি।
প্ৰকৃতিৰ একৰূপতা নীতিৰ অৰ্থ হৈছে একেই পৰিৱেশত প্ৰকৃতিয়ে সদায় একেদৰে আচৰণ কৰে। যি অৱস্থাত যি ঘটে অনুৰূপ অৱস্থাৰ পুনৰাবৃত্তি হলে সেই ঘটনা আকৌ ঘটিব।
আনহাতে কাৰ্যকাৰণ বিধিৰ অৰ্থ হৈছে প্ৰত্যেক ঘটনা বা কাৰ্যৰ একোটা কাৰণ আছে কাৰণ নোহোৱাকৈ কোনো কাৰ্য সংঘটিত নহয় বা হব নোৱাৰে।

১৮। বৈজ্ঞানিক আগমনৰ সিদ্ধান্ত নিশ্চিত স্বভাৱৰ কিয়?
উত্তৰঃ বৈজ্ঞানিক আগমনে কাৰ্যকাৰণ সম্বন্ধৰ ওপৰত নিৰ্ভৰ কৰে। কাৰ্যকাৰণ বিধিৰ অৰ্থ হৈছে প্ৰত্যেক ঘটনা বা কাৰ্যৰ একোটা কাৰণ আছে। কাৰণ নোহোৱাকৈ কাৰ্য সংঘটিত হ’ব নোৱাৰে। এটা বিশেষ প্ৰাকৰৰ কাৰণৰ পৰা এটা বিশেষ প্ৰকাৰৰ কাৰ্যৰ আবিৰ্ভাৱ হ’ব পাৰে। যিকোনো কাৰ্যৰ পৰা যিকোনো কাৰ্যৰ উৎপত্তি হ’ব নোৱাৰে। কাৰণটো উপস্থিত থাকিলে কাৰ্যটো ঘটে আৰু কাৰণটো উপস্থিত নাথাকিলে কাৰ্যও ঘটিব নোৱাৰে। কাৰ্যকাৰণ সম্বন্ধটো হৈছে এক নিশ্চিত স্বভাৱৰ নিয়ত সম্বন্ধ। সেইকাৰণে বৈজ্ঞানিক আগমনৰ সিদ্ধান্ত সদায় নিশ্চিত স্বভাৱৰ হয়।

১৯। সু-সাদৃশ্যানুমানৰ দুটা চৰ্ত উল্লেখ কৰা।
উত্তৰঃ ক) জ্ঞাত সাদৃশ্যৰ গুণৰ পৰিমাণ আৰু গুৰুত্ব যিমানে বেছি হয়, সাদৃশ্যানুমানৰ মূল্যও সিমানে অধিক হয়। যেনে মংগল আৰু পৃথিৱীৰ মাজত থকা সাদৃশ্যৰ সম্বাৱনাৰ পৰিমাণ অধিক।
খ) বৈসাদৃশ্য থকা গুণবিলাকৰ সংখ্যা বা পৰিমাণ আৰু গুৰুত্ব যিমানেই বেছি হয়, সাদৃশ্যানুমানৰ সম্ভাৱনা সিমানেই কম হয়। যেনে চন্দ্ৰ আৰু পৃথিৱীৰ মাজত থকা সাদৃশ্যানুমানৰ সম্ভাৱনা বহুত কম।

২০। বৈজ্ঞানিক আগমন আৰু অবৈজ্ঞানিক আগমনৰ মাজত থকা সাদৃশ্যবোৰ উল্লেখ কৰা।
উত্তৰঃ বৈজ্ঞানিক আগমন আৰু অবৈজ্ঞানিক আগমনৰ মাজত থকা সাদৃশ্যবোৰ হ’ল—
ক) বৈজ্ঞানিক আগমন আৰু অবৈজ্ঞানিক আগমনে একো-একোটা যথাৰ্থ সামান্য প্ৰতিষ্ঠা কৰে।
খ) বৈজ্ঞানিক আগমন আৰু অবৈজ্ঞানিক আগমন উভয়েই পৰ্যবেক্ষণৰ ওপৰত নিৰ্ভৰশীল।
গ) বৈজ্ঞানিক আগমন আৰু অবৈজ্ঞানিক আগমন উভয়তেই আগমনৰ মূল লক্ষণ আগমনাত্ম জাঁপ বিদ্যমান।
ঘ) বৈজ্ঞানিক আগমন আৰু অবৈজ্ঞানিক আগমন উভয়েই প্ৰকৃত আগমনৰ প্ৰকাৰ।

২১। সাদৃশ্যানুমান আৰু বৈজ্ঞানিক আগমনৰ মাজত থকা সাদৃশ্য আৰু বৈসাদৃশ্যবোৰ উল্লেখ কৰা।
উত্তৰঃ
সাদৃশ্যঃ
ক) সাদৃশ্যানুমান আৰু বৈজ্ঞানিক আগমন প্ৰকৃত আগমনৰ প্ৰকাৰ।
খ) সাদৃশ্যানুমান আৰু বৈজ্ঞানিক আগমনত আগমনৰ মূল লক্ষণ আগমনাত্মক জাঁপ বিদ্যমান।
গ) সাদৃশ্যানুমান আৰু বৈজ্ঞানিক আগমন পৰ্যবেক্ষণ আৰু নীৰিক্ষণ ওপৰত নিৰ্ভৰশীল।

বৈসাদৃশ্যতাঃ
ক) যি অনুমানত দুটা বস্তুৰ মাজত থকা কেতবোৰ গুণ বা লক্ষণৰ সাদৃশ্য প্ৰৰ্যবেক্ষণ কৰি সেই সাদৃশ্য জ্ঞানৰ ভিত্তিত এটা বস্তুত থকা কোনো গুণ আনটো বস্তুত থকা বুলি কৰা অনুমানকে সাদৃশ্যানুমান বোলে।
আনহাতে, বৈজ্ঞানিক আগমন প্ৰকৃত আগমনৰ এটা উল্লেখযোগ্য প্ৰকাৰ। যি আগমনত কেতবোৰ বিশেষ-বিশেষ দৃষ্টান্ত পৰ্যবেক্ষন কৰি কাৰ্যকাৰণ বিধি আৰু প্ৰকৃতিৰ একৰূপতা নীতিৰ ওপৰত ভিত্তি কৰি এটা যথাৰ্থ সামান্য বচন প্ৰতিষ্ঠা কৰা হয়, তাকে বৈজ্ঞানিক আগমন বোলে।
খ) সাদৃশ্যানুমানত এটা বিশেষ দৃষ্টান্তৰ পৰা আন এটা বিশেষ দৃষ্টান্তত উপনীত হোৱা যায়।
আনহাতে, বৈজ্ঞানিক আগমনত কিছুমান বিশেষ-বিশেষ দৃষ্টান্তৰ পৰ্যবেক্ষণ কৰি এটা যথাৰ্থ সামান্য বচন প্ৰতিষ্ঠা কৰা হয়।
গ) সাদৃশ্যানুমান কাৰ্যকাৰণ সম্বন্ধৰ ওপৰত প্ৰতিষ্ঠিত নহয়।
আনহাতে, বৈজ্ঞানিক আগমন কাৰ্যকাৰণ সম্বন্ধৰ ওপৰত প্ৰতিষ্ঠিত।
ঘ) সাদৃশ্যানুমানৰ সিদ্ধান্ত সদায় সম্ভাৱনামূলক।
আনহাতে, বৈজ্ঞানিক আগমনৰ সিদ্ধান্ত নিশ্চিত স্বভাৱৰ।

২২। সাদৃশ্যানুমান আৰু অবৈজ্ঞানিক আগমনৰ মাজত থকা সাদৃশ্য আৰু বৈসাদৃ্শ্যবোৰ লিখা।
উত্তৰঃ
সাদৃশ্যঃ
ক) দুয়ো প্ৰকাৰ আগমনেই প্ৰকৃত আগমনৰ প্ৰকাৰ। কাৰণ দুয়ো প্ৰকাৰ আগমনতেই আগমনৰ মূল লক্ষণ আগমনাত্মক জাঁপ থাকে।
খ) দুয়ো প্ৰকাৰ আগমনতেই কাৰ্যকাৰণ সম্বন্ধ নিৰ্ণয় কৰাৰ চেষ্টা কৰা নহয়।
গ) দুয়ো প্ৰকাৰ আগমনৰ সিদ্ধান্ত সদায় সম্ভাৱনামূলক।
ঘ) দুয়ো প্ৰকাৰ আগমনেই পৰ্যবেক্ষণ বা নিৰীক্ষণৰ ওপৰত নিৰ্ভৰশীল।
ঙ) দুয়ো প্ৰকাৰ আগমনেই বৈজ্ঞানিক আগমনৰ মূল্যৱান সহায়ক।

বৈসাদৃশ্যতাঃ
ক) সাদৃশ্যানুমানত এটা বিশেষ দৃষ্টান্তৰ পৰা আন এটা বিশেষ দৃষ্টান্ত প্ৰতিষ্ঠা কৰা হয়।
আনহাতে, অবৈজ্ঞানিক আগমনত কিছুমান বিশেষ-বিশেষ দৃষ্টান্ত পৰ্যবেক্ষণ কৰি এটা সামান্য বচন প্ৰতিষ্ঠা কৰা হয়।
খ) সাদৃশ্যানুমানৰ মূল ভিত্তি হৈছে দুটা বস্তুৰ মাজত থকা অসম্পূৰ্ণ সাদৃশ্য জ্ঞান।
আনহাতে, অবৈজ্ঞানিক আগমনৰ মূল ভিত্তি হ’ল অবাধিত অভিজ্ঞতা বা ব্যতিক্ৰমহীন অভিজ্ঞতা।
গ) সাদৃশ্যানুমানৰ সিদ্ধান্তৰ সম্ভাৱনা নিৰ্ভৰ কৰে বস্তু দুটাৰ মাজত থকা সাদৃশ্য থকা বিষয় বা গুণৰ সংখ্যা আৰু গুৰুত্বৰ ওপৰত।
আনহাতে, অবৈজ্ঞানিক আগমনৰ সম্ভাৱনাৰ পৰিমাণ নিৰ্ভৰ কৰে অবাধিত অভিজ্ঞতাৰ পৰা পোৱা দৃষ্টান্তৰ সংখ্যাৰ ওপৰত।
ঘ) সাদৃশ্যানুমানত ঘাইকৈ বস্তুৰ গুণ বা লক্ষণাৰ্থৰ জ্ঞান জন্মে।
আনহাতে, অবৈজ্ঞানিক আগমনত বস্তুৰ সংখ্যা বা বাচ্যাৰ্থ সম্পৰ্কে জ্ঞান জন্মে।

২৩। আগমনৰ প্ৰয়োজনীয়তা সম্পৰ্কে চমুকৈ আলোচনা কৰা।
উত্তৰঃ যি অনুমান পদ্ধতিৰ সহায়ত বিশেষ-বিশেষ বস্তু সম্বন্ধৰ অভিজ্ঞতাৰ পৰা সেইজাতীয় সকলো বস্তু সম্পৰ্কে কোনো সামান্য সম্বন্ধৰ জ্ঞানত উপনীত হোৱা যায়, তাকেই আগমন অনুমান বোলে। আমাৰ দৈনন্দিন ব্যৱহাৰিক জীৱনত বৈজ্ঞানিক অনুসন্ধানৰ ক্ষেত্ৰত তৰ্কবিজ্ঞানত আগমনৰ ভূমিকা অতি গুৰুত্বপূৰ্ণ।

আগমনৰ প্ৰয়োজনীয়তাসমূহ তলত উল্লেখ কৰা হ’ল-
ক) আগমনে যুক্তিৰ বস্তুগত সত্যতা নিৰ্ণয় কৰি পূৰ্ণসত্য লাভ কৰাত সহায় কৰেঃ তৰ্কবিজ্ঞান আদৰ্শনিষ্ঠ বিজ্ঞান। জ্ঞানৰ সত্যতাই তৰ্কবিজ্ঞানৰ পৰম আদৰ্শ। সত্যতা দুই প্ৰকাৰৰ- আকাৰগত আৰু বস্তুগত। কোনো এটা যুক্তি আকাৰগতভাৱে সত্য হ’লে যেতিয়ালৈকে ইয়াৰ বস্তুগত সত্যতা নিৰূপন নহয়, তেতিয়ালৈকে ই পূৰ্ণসত্য হিচাপে প্ৰতিষ্ঠিত নহয়। আগমন প্ৰক্ৰিয়াই যুক্তিৰ বস্তুগত সত্যতা নিৰূপন কৰি পূৰ্ণসত্য লাভ কৰাত সহায় কৰে।
খ) নিগমন অনুমানৰ সামান্য বচন আগমনেই যোগান ধৰেঃ নিগমন অনুমানত দুটা বিশেষ বচনৰ পৰা কোনো সিদ্ধান্তত উপনীত হ’ব নোৱাৰি। এটা আশ্ৰয়বাক্য সামান্য বচন হ’ব লাগিব। সেই সামান্য বচনটো আগমনেই যোগান ধৰে আৰু এই বচনটোক বিনা প্ৰমাণে সত্য বুলি গ্ৰহণ কৰি আশ্ৰয় বাক্য হিচাপে ব্যৱহাৰ কৰা হয়।
গ) প্ৰকৃতি নিয়মৰ ৰাজত্ব আৰু এই নিয়মৰ জ্ঞান আগমনৰ দ্বাৰাই লাভ কৰা হয়ঃ প্ৰকৃতি জগত যে নিয়মৰ ৰাজত্ব, প্ৰকৃতিৰ অন্তৰালত যে বিভিন্ন নিয়মে ক্ৰিয়া কৰি আছে আৰু সেই বিভিন্ন নিয়মৰ অন্তৰালত যে এটা সাধাৰণ সৰ্বগ্ৰাহী নিয়মে ক্ৰিয়া কৰি আছে, প্ৰকৃতি যে বিভিন্নতা আৰু বিচিত্ৰতাৰ মজাতো এক -এনে জ্ঞান আমাক অকল আগমনেহে দিব পাৰে।
ঘ) প্ৰত্যেক বিজ্ঞানেই আগমনৰ ওপৰত নিৰ্ভৰশীলঃ প্ৰত্যেক বিজ্ঞানেই নিজৰ বিভাগ সম্পৰ্কে কিছুমান সামান্য নিয়ম আৱিষ্কাৰ কৰে। বিশেষ-বিশেষ বস্তু সম্বন্ধৰ জ্ঞানৰ পৰা সামান্য বা সাৰ্বিক জ্ঞানত উপনীত হোৱাই সামান্যীকৰণ। এই সামান্যীকৰণ প্ৰক্ৰিয়া কিভাৱে যথাৰ্থ হ’ব তাৰ জ্ঞান আমাক আগমনেই দিয়ে।
ঙ) আগমন ভৱিষ্যত গৱেষণা বা অনুসন্ধানৰ পথ নিৰ্দেশকঃ বিশেষ-বিশেষ ঘটনাসমূহৰ অনেতৰালত থকা সামান্য সত্য আৱিষ্কাৰ আৰু প্ৰমাণ কৰি আগমনে ভৱিষ্যত অনুসন্ধানৰ পথ সুগম কৰি দিয়ে।
চ)আগমন স্মৃতি শক্তিৰ সহায়কঃ বিশেষ-বিশেষ কেতবোৰ দৃষ্টান্ত পৰ্যবেক্ষণ কৰি আগমনে সামান্য সত্য প্ৰতিষ্ঠা কৰে আৰু সামান্য সত্যৰ জৰিয়তেই বিশ্বজগতৰ অসংখ্য ঘটনাক সহজে মনত ৰাখিব পাৰে।